Leren omgaan met
overweldigende prikkels
‘Wat deed dat met je?’, vraag ik Jaap, mijn cliënt, die uitgebreid zijn verhaal vertelt over hoe hij als jongetje de wereld zag. ‘Ik voelde me verloren en onzeker. Ik wilde zo graag meedoen met de rest. Maar ik was zo snel moe. Ik had last van het geschreeuw van die anderen kinderen, dat waren overweldigende prikkels. En bij het minste of geringste moest ik huilen. Niet zozeer omdat ik verdrietig was, maar omdat iets me dan zo intens raakte. Dat ene mooie schilderij. Of dat verhaal wat de juf vertelde. Als ik naar het nieuws keek en die ellende overdacht… tjonge wat heb ik veel nagedacht! En dat huilen? Dat probeerde ik natuurlijk de te onderdrukken, want geen enkele jongen huilde…’
De term HSP is tegenwoordig niet meer weg te denken uit onze maatschappij. Het werd echter pas in 1996 ontdekt door de Amerikaanse psychologe dr. Elaine N. Aron. Zij kwam erachter dat ongeveer 20% van de bevolking HSP is, wat staat voor Highly Sensitive Person. Oftewel een vijfde van de mensen – zowel mannen als vrouwen – is hooggevoelig of hoog sensitief.
Stoornis of niet?
HSP is geen stoornis, maar een eigenschap waarmee iemand geboren is, waarbij het zenuwstelsel als het ware extra alert is. Een persoon die hoogsensitief is, mist een filter. Daardoor komen de, vaak, overweldigende prikkels veel harder binnen. En daarnaast blijven ze vaak langer hangen, dan bij iemand die niet hooggevoelig is. Daardoor ervaar je chaos in je hoofd en is grenzen aangeven ook heel lastig, waardoor je stress gaat ervaren, zoals we in een eerder blog beschreven.
Overweldigende prikkels
In principe functioneren HSP’ers hetzelfde als iemand die niet hooggevoelig is, maar ze zijn sneller ‘vol in hun hoofd’. Ze raken daardoor vaker gestrest en geïrriteerd, kunnen geprikkeld reageren of zich juist gaan terugtrekken. De hooggevoeligheid kan je cliënt ook onzeker maken (zoals ook bij Jaap het geval was). Dat komt omdat hij of zij anders lijkt te reageren op een bepaalde situatie dan de niet-hooggevoeligen om hen heen.
En dus is het voor jou als coach ontzettend belangrijk om te weten of iemand hooggevoelig is of niet. Want als iemand zó gevoelig is, en je weet het niet, dan kan het zomaar zijn dat je totaal de verkeerde adviezen meegeeft aan iemand. Of dat je een houding hebt van: ‘Joh, stel je niet aan! Doe gewoon even dit of dat en dan is het zo weer opgelost…’
Er zijn heel wat hoogsensitieve personen die zich totaal miskend of overweldigd voelen en die vastlopen in de dagelijkse praktijk. Eenvoudigweg omdat ze 1. Zelf niet wéten dat ze hoogsensitief zijn of 2. Niet weten hoe ze om moeten gaan met al die prikkels die hen zo overweldigen.
Hoe kom je er als coach achter of iemand hooggevoelig is?
Als een cliënt bij jou gesprekken voert, is het uiteraard belangrijk dat je let op bepaalde signalen die je mogelijk kunnen helpen bij het vaststellen van ‘het probleem’.
- De cliënt vertelt zelf wat hij (of zij) als overweldigende prikkels ervaart of waar hij in vastloopt.
- Je cliënt vertelt waar anderen tegenaan lopen in de omgang met hem of haar.
- Je ervaart dat iemand bepaalde ‘trekjes’ heeft die iets aan kunnen tonen van (overmatige) alertheid, zenuwachtigheid of stress.
- Je luistert naar zijn verhaal en hoort bepaalde signalen die zouden kunnen wijzen op hooggevoeligheid.
- Je neemt een professionele HSP test af die duidelijk maakt óf iemand hoogsensitief is en op welke gebieden.
Een heel aantal cliënten heeft er geen idee van dat HSP bestaat of hoe ze het kunnen herkennen. De kans bestaat dat ze er zelf overheen zien dat dit weleens het probleem zou kunnen zijn waardoor ze vastlopen. Ze hebben continu het gevoel dat ze op hun tenen lopen of voelen zich snel vermoeid of gestrest. Ze weten alleen niet waardoor het komt en gaan het aan andere oorzaken wijten. De echte reden van het vastlopen, komt dan niet boven tafel.
Hoe weet je of je cliënt hooggevoelig is?
In het Engels bestaat er een mooie afkorting voor (DOES) om te ontdekken of iemand inderdaad HSP is of niet. Want iedereen kan op bepaalde momenten gevoelig reageren op overweldigende prikkels, eenvoudigweg omdat ‘de emmer even overloopt’, maar dat wil niet zeggen dat diegene ook echt hoogsensitief is!
D: de D staat voor diepteverwerking. Een HSP-er heeft de neiging om alles eerst goed te observeren en over dingen na te denken, voordat hij overgaat tot actie.
Overigens hebben introverte HSP-ers (70% van de HSP-ers) dit vaak nog veel sterker dan extraverte HSP-ers (30% van de HSP-ers).
O: de O staat voor overprikkeling. Een HSP-er is snel overprikkeld, waardoor ze sneller moe zijn of meer tijd nodig hebben om alle prikkels te verwerken dan iemand die geen HSP is.
E: de E staat voor ‘emotionele reactie’. Een HSP-er heeft de neiging om sneller emotioneel te reageren dan een niet-HSP-er. De E wordt ook wel gebruikt voor ‘empathie’, omdat sommige HSP-ers extreem empathisch zijn.
S: de S staat voor de subtiele bewustzijn die HSP’ers hebben ten opzichte van hun omgeving. Niet alleen de zintuigelijke ervaringen vallen hieronder, maar ook de onbewuste factoren kunnen worden waargenomen, bijvoorbeeld hoe de sfeer is als ze ergens binnenstappen.
Als je je als coach bewust bent van deze vier elementen die een hooggevoelig persoon heeft, dan wordt het al makkelijker om na te gaan of iemand inderdaad hoogsensitief is of niet.
Desalniettemin is het belangrijk om goed door te vragen en het liefst ook om een professionele HSP test te doen, om daadwerkelijk te kunnen checken of iemand HSP is, of dat hij gewoon (tijdelijk) gevoelig reageert op zijn situatie of omgeving.
Omgaan met overweldigende prikkels
Hoe iemand met al die prikkels omgaat, bepaalt voor een groot deel of iemand er ook daadwerkelijk last van heeft of krijgt. Extraverte personen die hooggevoelig zijn reageren op een andere manier op prikkels, dan mensen met een meer introverte persoonlijkheid. Dat komt eenvoudigweg omdat introverte mensen meer tijd nodig hebben om prikkels te verwerken en als je dan ook nog eens een prikkel-filter mist, kunnen de prikkels echt overweldigen.
tekst gaat onder afbeelding verder…
Schrijf je in voor de Balance Boost
En ontvang onze wekelijkse mail voor persoonlijke en professionele groei + GRATIS het e-boek 101 tips om bijbels te coachen
Hoe kun je iemand met HSP begeleiden?
Stel dat je inderdaad hebt bevonden dat iemand HSP is. Wat kun je dan meegeven aan je cliënt? Het allerbelangrijkste is dat je je cliënt serieus neemt in zijn of haar verhaal. Veel cliënten die vastlopen in hun HSP-zijn, hebben vaak te horen gekregen dat ‘ze gek zijn’, of dat ze ‘zo overdreven reageren’, waardoor ze soms echt moeite hebben om mensen te vertrouwen. Een heel aantal van hen zijn zelf ook gaan geloven dat het onzin is dat ze zo gevoelig reageren en dat ze die prikkel-gevoeligheid maar gewoon moeten uitzetten. Niet ‘zeuren’ over al die overweldigende prikkels.
Maar dat kan niet! HSP is geen knopje wat je aan of uit zet. Als jij jouw cliënt serieus neemt, dan geef je ze onbewust ‘toestemming’ om in vrede te gaan leven met hun eigen gevoeligheid. En nog beter: ze kunnen ook echt leren om hun gevoeligheid in te zetten als kracht, in plaats van als zwakte te zien.
God heeft een plan
Wij geloven erin dat God met iedereen een plan heeft, ook met mensen die heel gevoelig zijn voor allerlei prikkels. En dus is het van belang dat jij hen helpt om de belemmerende gedachten en overtuigingen met betrekking tot hun gevoeligheid naar boven te halen.
Vervolgens is het van belang om samen met hen te achterhalen of ze vanuit waarheid leven of vanuit leugens (die in het verleden over hen zijn uitgesproken). Die leugens moeten in het licht gebracht worden en het mooiste is wanneer je vervolgens Gods waarheid daar tegenover kunt zetten.
We geloven daarom ook dat het niet de bedoeling is dat hoogsensitieven zich maar terugtrekken in hun eigen huis en de wereld helemaal aan zich voorbij laten gaan. Ook zij mogen zichtbaar zijn, werken, naar feestjes gaan en het gezellig hebben op de vrijdagmiddag-borrel met collega’s.
Oplossingen zoeken
En dus is het van belang dat jij samen met je cliënt gaat zoeken naar oplossingen om beter om te kunnen gaan met de prikkels. Wanneer zijn ze ‘wel te doen’? En wanneer worden de prikkels als overweldigend ervaren? Op welke manier kan je cliënt grenzen stellen aan de hoeveelheid prikkels die op hem of haar afkomen?
Veel coaches vinden het lastig om de juiste tips mee te geven. Vaak zien en horen we dat het advies dan wordt om maar niet met dat uitje mee te gaan, of zoveel mogelijk thuis te gaan werken. Vanuit TotalBalance is dit niet het advies wat wij meegeven, eenvoudigweg omdat we als mensen nou eenmaal verbinding nodig hebben met anderen mensen, of we nou extravert of introvert zijn en of we nou HSP zijn of niet!
Omgaan met overweldigende prikkels
Welke prikkels iemand als overweldigend ervaart, hangt ook echt af van het type HSP dat iemand is. De originele test van Elaine Aron is gericht op allerlei verschillende prikkels en dan komt eruit of je HSP bent of niet.
Na veel ervaring in de praktijk en geleid door de Heilige Geest heb ik gezien dat je gevoelig kunt zijn op 9 verschillende deelgebieden. Wat inhoud dat je wel degelijk HSP kunt zijn, zonder dat je op elke gebied hooggevoelig bent. Dit is handig om te weten als coach, zodat je veel specifieker samen met je cliënt kunt gaan kijken wat hij of zij nodig heeft om goed met alle overweldigende prikkels om te gaan.
Daarom heb ik een test ontwikkeld die deze gebieden onderscheidt. De TotalBalance Seniorcoaches werken hiermee, kunnen heel concreet met die gebieden waar iemand gevoelig is aan de slag en kunnen het traject daardoor op maat maken.
De deelgebieden zullen we in een andere blog verder uitdiepen, maar wij hanteren de volgende thema’s van hooggevoeligheid:
- Geurgevoelig – geuren intens ervaren, misselijk kunnen worden van bepaalde geuren
- Smaakgevoelig – intens reageren op bepaalde smaken
- Visueelgevoelig – snel tranen bij fel licht of niet kunnen slapen als het licht is, snel overprikkeld als er continu beweging is
- Geluidsgevoelig – moe worden van achtergrondgeluid, niet tegen getik of gesmak kunnen
- Lichaamsgevoelig – darmen die opspelen, chagrijnig worden als je niet op tijd eet, gevoelige huid
- Relatiegevoelig – aanvoelen wat anderen verwachten, lastig grenzen aangeven, gevoelig voor reacties van anderen
- Omgevingsgevoelig – chagrijnig worden van troep en chaos, houdt erg van schoonheid, ziet het als iets scheef hangt
- Woordgevoelig – neemt woorden van anderen letterlijk, negatieve woorden komen hard binnen
- Spiritueel gevoelig – gevoelig voor geestelijke atmosfeer, paranormale dingen zien, positief gevoelig voor esthetiek en schoonheid
De gevoeligheid die iemand ervaart, kan niet zomaar worden weggenomen. Maar het kan wel verminderd negatief ervaren worden, wanneer iemand bijvoorbeeld vanuit rust keuzes maakt. Leer je cliënt om zichzelf vragen te stellen als:
- Past dit bij mij?
- Is het belangrijk dat ik dit nu echt doe of kan het ook op een ander moment?
- Kan ik misschien ergens anders zitten of bijvoorbeeld oordopjes meenemen tegen het geluid?
- Wanneer reageer ik extra gevoelig op een teveel aan prikkels en zijn er ook momenten waarop ik er beter mee om kan gaan? We schrijven hier ook meer over in ons volgende blog.
- Zo ja, kan ik dat dan ook bewust opzoeken of ervoor zorgen dat ik er beter tegen beschermd ben?
Welke tips of adviezen geef jij jouw cliënten mee om op een goede manier om te gaan met de grote hoeveelheid prikkels die dagelijks op ons af kunnen komen?
Heel veel zegen,
Carianne Ros
Oprichter en eigenaar TotalBalance
Christencoach, spreker en trainer
Het is mijn persoonlijke missie om vanuit Gods liefde anderen in hun kracht te zetten, zodat Gods liefde zich als een oliedruppel zal verspreiden. Vanaf 2001 ben ik dan ook trainer, coach en christentherapeut en heb ik – door Gods zegen- honderden mensen verder geholpen.
Klik op een ’tag’ voor meer artikelen.
Boekentip
Het werkboek voor hoogsensitieve personen
Heb je een sterke verbeeldingskracht en droom je veel? Ben je volgens anderen verlegen, ‘overgevoelig’ en snel van streek? Raak je snel overweldigd door gezelschap, drukte of werk? Dan is er een goede kans dat een je hoogsensitief persoon bent. Elaine N. Aron, zelf HSP, combineerde wetenschappelijk onderzoek met haar ervaringen als therapeut en schreef verschillende boeken over dit onderwerp. Dit praktische werkboek bevat oefeningen en adviezen voor zowel individuele HSP’s als werkgroepen.
TotalBalance
Hoe mooi is het wanneer jij als coach je cliënt kunt begeleiden om te onderscheiden op welke gebieden hij of zij hoogsensitief is en op welke manier ze hier het beste mee om kunnen gaan? We bidden je Gods zegen en onderscheidingsvermogen toe hierin. Dat je vanuit zijn liefde mag zien wat jouw cliënt nodig heeft!